Αίθουσα Δημήτρη Μητρόπουλου Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Την Δεύτερα 5 Μαΐου 2008 παραβρέθηκα στη συναυλία του Συγκροτήματος Σύγχρονης Ελληνικής Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών όπου παρουσιάστηκαν έργα 5 σύγχρονων Ελλήνων συνθετών. Ο Θεόδωρος Αντωνίου, ιδρυτής και διευθυντής του συγκεκριμένου μουσικού συνόλου, εξακολουθεί με ρηξικέλευθο και ανανεωτικό πνεύμα να αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσης και εγρήγορσης για τη σύγχρονη μουσική δημιουργία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με το Συγκρότημα Σύγχρονης Ελληνικής Μουσικής που ιδρύθηκε το 1967 από τον ίδιο, έχουν παρουσιασθεί έργα πολλών γενεών Ελλήνων συνθετών αλλά και διεθνές ρεπερτόριο με την πρόσκληση συνθετών διεθνούς αναγνώρισης. Τις τελευταίες δεκαετίες η συγκεκριμένη ορχήστρα συνεργάζεται με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών.
Η συναυλία άρχισε με τον βενιαμίν της παρέας των συνθετών, τον Χαράλαμπο Γωγιό, ο οποίος παρά το νεαρό της ηλικίας του έχει καταφέρει να επιβληθεί με την δραστηριότητά του στα μουσικά δρώμενα της πρωτεύουσας. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977, αποφοίτησε από το τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και παρακολούθησε μαθήματα με τον Φ. Τσαλαχούρη και τον Δημήτρη Λιώνη. Έχει γράψει όπερες και έχει συνεργαστεί με έγκριτες ορχήστρες, την Ελληνική ραδιοφωνία, το Θέατρο Τέχνης, το ανοιχτό Θέατρο κ. α. Με τον σκηνογράφο Κ. Ζαμάνη και την παραγωγό Γ. Τριανταφύλλη διαχειρίζεται από το 2002 την εταιρεία μουσικού θεάτρου “Οι όπερες των ζητιάνων”. Ο Χαράλαμπος Γωγιός παρουσίασε το απόσπασμα “Τέσσερα γυναικεία πορτρέτα” από το έργο «Πληγή, όπερα σε επτά γεύματα» για μέτζο σοπράνο και ενόργανο σύνολο, που γράφτηκε το 2004 και είναι βασισμένη στο μυθιστόρημα Μοιραίο πάθος της Τζόζεφιν Χαρτ. Όπως ο ίδιος αναφέρει στο πρόγραμμα της συναυλίας “διάβασα για πρώτη φορά το Μοιραίο Πάθος του Τζόζεφιν Χαρτ την άνοιξη του 1994 και νομίζω ότι είδα την όπερα μέσα του”. Το μυθιστόρημα ξεκινά και καταλήγει σε δύο ανδρικούς θανάτους. Γύρω από το αίνιγμα αυτών στρέφονται οι ζωές και οι σκέψεις τεσσάρων γυναικών, που προσπαθούν να συγχωρήσουν, να λησμονήσουν, να καταλάβουν”. Από την όπερα παρουσιάζονται τέσσερα γυναικεία πορτραίτα, τα οποία ερμήνευσε η Μαργαρίτα Συγγενιώτου : η Ερωμένη, η Αδελφή, η Πεθερά και η Μάνα.
Θα παραθέσω τις εντυπώσεις μου με κάθε επιφύλαξη διότι δεν άκουσα το έργο ολοκληρωμένο: το απόσπασμα δομημένο πάνω σε ένα σύμπλεγμα ήχων, ένα “μουσικό νεφέλωμα” (εντύπωση που δημιουργήθηκε κυρίως από τον ήχο του προετοιμασμένου πιάνου) προσπαθεί να συνδέσει τον περιπετειώδη ήχο με μία παιδική και νοσταλγική διάθεση. Η μελωδική γραμμή της φωνής είναι δοσμένη με απλότητα και χωρίς κάποια εναλλαγή εκφραστικών μέσων. Η ερμηνεία της μετζοσοπράνο Μαργαρίτας Συγγενιώτου ήταν ικανοποιητική, με όμορφη σκηνική παρουσία, με φωνή γεμάτη αλλά και καλή άρθρωση, κάτι που δεν συναντούμε συχνά στο χώρο της όπερας εδώ στην Ελλάδα, όπου συνήθως ό λόγος, το κείμενο, έρχεται σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την απόδοση της μουσικής. Το απόσπασμα “τέσσερα γυναικεία πορτρέτα” είναι ένα μείγμα αθωότητας, νοσταλγίας, ρετρό διάθεσης και παιδικών αναμνήσεων και κλείνει με ένα “απόκοσμο” σόλο του πιάνου, με ήχο “σκουριασμένο”, που “αρθρώνει” νοσταλγικά ένα πικρό αντίο σε έναν πάλαι ποτέ ρομαντισμό.
Ανακεφαλαιώνοντας, το συγκεκριμένο απόσπασμα του Χ. Γωγιού διαθέτει ενδιαφέροντα στοιχεία, αλλά απουσιάζει η εναλλαγή των εκφραστικών μέσων στη χρήση της ορχήστρας αλλά και στην μελωδική κίνηση της φωνής. Θα χαρακτήριζα το έργο αδικαιολόγητα νευρικό και κάποιες φορές κουραστικό για τον θεατή! Παρ' αυτά, αναμένουμε το ολοκληρωμένο ανέβασμα του έργου για να έχουμε μία πλήρη εικόνα στις 21-22 Ιουλίου στα πλαίσια του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών (Πειραιώς 260).
Το δεύτερο έργο της συναυλίας ήταν του Γιώργου Απέργη, ο οποίος ζει και εργάζεται στη Γαλλία από το 1963 και είναι ιδρυτής του ATEM, το οποίο έχει ως στόχο να διερευνά το χώρο του μουσικού θεάτρου. Έχει γράψει μουσική δωματίου, ορχηστρικά έργα αλλά και έργα για σόλο όργανο και φωνή. Κυρίαρχη θέση στο συνθετικό του έργο κατέχουν οι όπερές του. Το έργο του έχει βραβευθεί με σημαντικά βραβεία όπως το βραβείο της Sacem (1974), της πόλης του Παρισιού (1988), το βραβείο του Τάγματος Γραμμάτων και Τεχνών (1998) κ. α.
Το έργο του που παρουσιάσθηκε στην αποψινή συναυλία φέρει το τίτλο “Rash” το οποίο είναι για δύο πρωταγωνιστές, βιολί (Κώστας Αναστασόπουλος) και βιόλα (Πάτρικ Έβανς) . Όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται στο πρόγραμμα της συναυλίας τα δύο αυτά όργανα “παίζουν ριπές από νότες, σαν ερωταπαντήσεις που περιπλέκονται μεταξύ τους, όπως συμβαίνει και σε μία παρτίδα πινγκ πονγκ”. Το σύντομο αυτό έργο του κ. Απέργη παρουσιάσθηκε με τους δύο σολίστ να στέκονται ο ένας απέναντι στον άλλο και 4 αναλόγια στημένα στη σειρά το ένα δίπλα στο άλλο και πάνω τους οι νότες απλωμένες σαν σεντόνια. Δεν θα μπορούσα να αποδώσω κάποιο συγκεκριμένο χαρακτήρα στο συγκεκριμένο έργο. Κυριαρχεί ο μουσικός διάλογος των δύο οργάνων, όπου εναλλάσσεται η γκρίνια με το ψιθύρισμα, η προσπάθεια επιβολής τους ενός οργάνου στο άλλο... Αναπτύσσοντάς μία σχέση ανταγωνισμού, αλλά και κοινής ηχητικής πορείας ο διάλογος της βιόλας με το βιολί έχει ανθρώπινη πνοή, έχει ανθρώπινη χροιά διότι διαθέτει τη φυσικότητα στην έκφραση, αλλά και έχει ως κεντρομόλο δύναμη τον αυθορμητισμό! Στο τέλος η μεταξύ τους διαφωνία και αντίθεση δεν καταλήγει σε οριστική ρήξη αλλά αντιμετωπίζεται ως μία φυσική προοπτική της ίδιας της ζωής. Η φλυαρία και η “βιασύνη” που χαρακτηρίζει το διάλογο των δύο οργάνων έχουν τα ψεγάδια αλλά και τη γοητεία της καθημερινότητάς μας...
Το τρίτο έργο που παρουσιάσθηκε σε αυτή την άκρως ενδιαφέρουσα μουσική βραδιά είναι του Ιάκωβου Κονιτόπουλου με τον τίτλο “...πολύ ατένισα...” για μικρή ορχήστρα και σολίστ τον βαρύτονο Σπύρο Σακκά. Ο Ιάκωβος Κονιτόπουλος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1963. Σπούδασε ανώτερα θεωρητικά με τον Κώστα Σαμσαρέλο και τον Δημήτρη Δραγατάκη, έχει συνεργαστεί με πολλά ωδεία και δήμους της χώρας, με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Καμεράτα, την ορχήστρα των χρωμάτων, το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής κ. α. Έργα του έχουν παρουσιασθεί στην Ελλάδα και σε Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Τουρκία, Ιταλία και Η.Π.Α. Έχει συνεργαστεί ως βοηθός μαέστρου σε παραγωγές όπερας της Λυρικής Σκηνής και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Το έργο του Ι. Κονιτόπουλου ανήκει στο είδος του μουσικού θεάτρου και συνδυάζει τη δραματικότητα της αρχαίας τραγωδίας, την ευαισθησία της ποίησης του Κ. Π. Καβάφη και τις σύγχρονες τεχνικές του θεάτρου και της μουσικής δημιουργίας. Το λιμπρέτο είναι μια επιλογή στίχων του Κ. Π. Καβάφη κι ένα αριστουργηματικό πεζό του, τα «Ενδύματα», το οποίο του συνέστησε η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Με όλα αυτά, όπως γράφει ο ίδιος ο συνθέτης στο εισαγωγικό σημείωμα, “δημιουργήθηκε ένας άνθρωπος μοναχικός, που γράφει ποίηση ή αναπολεί την ποίησή του και τις ωραίες στιγμές της νεότητάς του. Σε ένα κιβώτιο θα φυλάξει τα ενδύματα εκείνης της εποχής και μαζί τις μνήμες, αφού δεν μπορεί να τις αντέξει ή δεν θέλει να τις αντέξει. Επικαλείται την αίσθηση, απλά να επιστρέφει και να τον ταξιδεύει ως το τέλος του χρόνου του”.
Αντικρίζοντας το έργο από την οπτική πλευρά του θεατή θα το χαρακτήριζα συναρπαστικό, πλούσιο σε λυρισμό, εκφραστικά μέσα που προσπαθεί μέσα του να "συμπυκνώσει" όλη την ομορφιά του κόσμου... θαρρείς και εκείνο το κουτί δεν κρύβει μόνο τις αναμνήσεις που βασανίζουν, αλλά κρατά ερμητικά κλειστά την ομορφιά... την ομορφιά που γνώρισε ο πρωταγωνιστής σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και φοβάται μην εξαϋλωθεί και χαθεί... Προσωπικά το έργο αυτό με συγκίνησε διότι εμπεριέχει τη γοητευτική ενότητα των τεχνών! Η ατμόσφαιρα είναι οικεία για τον θεατή... η ενορχήστρωση ποικιλόχρωμη! Ο συνθέτης αποφεύγοντας επιδέξια τη χρήση στοιχείων εντυπωσιασμού, αδιαφορώντας για την άποψη ότι η ομορφιά είναι κάτι ξεπερασμένο και την πεποίθηση ότι η σύγχρονη μουσική δημιουργία είναι συνδεδεμένη με περίτεχνες τεχνικές. Δεν αναλώνεται στην (άτοπη πολλές φορές) επιτηδευμένη αναζήτηση του “πρωτοποριακού”, το οποίο αποτελεί βραχνά και εμμονή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας διεθνώς! Το κάθε όργανο του μουσικού συνόλου προσθέτει μία λεπτεπίλεπτη βελονιά στο πλούσιο εργόχειρο της ενορχήστρωσης. Τα εκφραστικά μέσα εναλλάσσονται με πλούτο ιδεών και ήχο φρέσκο! Η παρουσία του σολιστ Σ. Σακκά επιβλητική, γεμίζει τη σκηνή! Για αυτόν τον κεντρικό ήρωα τα εκφραστικά μέσα μοιράζονται μεταξύ πρόζας και τραγουδιού... οι κινήσεις του ήρωα αποτελούν κεντρικό κλειδί του έργου... Όλα τα υφάσματα που βγάζει από το μικρό μπαούλο είναι και μία μουσική αποκάλυψη...
Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ακούγοντας το συγκεκριμένο έργο είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα συνθέτη που δεν εγκλωβίζεται σε ύφος ακαδημαϊκό, μένοντας μακριά από κάθε ρυτιδιασμένη επιτήδευση! Ο ήχος, άλλοτε γίνεται εκρηκτικός, άλλοτε μεταλλάσσεται σε μυστηριακό, αλλά στο τέλος επιβάλεται το φως, ως μοναδική ελπίδα και ο Σπύρος Σακκάς σαν κορυφαίος της ομάδας “κλείνει” το έργο με τους στίχους “...την ομορφιά έτσι πολύ ατένισα”... Tο μόνο που μπορώ να ευχηθώ είναι να συνεχίσει ο κ. Κονιτόπουλος να προβάλει με τη μουσική του την ομορφιά που βρίσκεται κρυμμένη στους στίχους του ποιητή αλλά και στο “μπαούλο” της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου...
Τέταρτο στη σειρά, ερμηνεύθηκε το έργο του Θ. Αντωνίου «Πρόβα Ορχήστρας» για Βαρύτονο-Ηθοποιό και 9 εκτελεστές, το οποίο είναι ένα σύντομης διάρκειας έργο «ενόργανου θεάτρου», που γράφτηκε σαν χαιρετισμός για τους συναδέλφους και φίλους του.
Όπως χαρακτηριστικά έγραψε στο εισαγωγικό σημείωμα του, ο Θ. Αντωνίου, “το κομμάτι αρχίζει σαν μια συνηθισμένη πρόβα μουσικής. Ο μαέστρος αποφασίζει να αρχίσει την πρόβα, αν και ο Βαρύτονος έχει αργήσει. Φαίνεται πολύ εκνευρισμένος περιμένοντας την είσοδο του Βαρύτονου. Όταν εμφανίζεται ο Βαρύτονος, η πρόβα διαλύεται. Μια σύντομη «νοσταλγική, μαγική μελωδία» (γνωστή και σημαντική στο βαρύτονο) τον επαναφέρει στα λογικά του και η πρόβα τελικά συνεχίζεται χωρίς άλλες διακοπές. Το ποίημα έχει χαρακτήρα δημοτικού τραγουδιού και σε ανάλογο ύφος είναι και η μουσική” :
Ο Θ. Αντωνίου με το συγκεκριμένο έργο πέτυχε να φέρει την γοητεία, το χάος αλλά και την ελευθερία της πρόβας στη σκηνή της συναυλίας... την ιερή εκείνη στιγμή που προσπαθεί να «λαξευτεί» η ερμηνεία... και να εδραιωθεί ο συντονισμός του συλλογικού... Ανατρέποντας όλη την αναμενόμενη ατμόσφαιρα, ο συνθέτης απέδωσε το στοιχείο εκείνο που απουσιάζει από τη ζωντανή συναυλία: την καθημερινότητα, τη σύγκρουση του μαέστρου με το σύνολο των ανθρώπων, την τριβή του ατομικού με το συλλογικό, εκεί που χτίζεται με υπομονή το μυστηριακό δρώμενο της απόδοσης του μουσικού (και ποιητικού) κειμένου... Η συναυλία μετατρέπεται σε χώρο που επιτρέπει στους συντελεστές, όπως ακριβώς στην πρόβα, να πειραματιστούν: επικρατεί η ελευθεριότητα των διαλόγων, χωρίς κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς που επιβάλει η ίδια η συναυλία. Το χάος της ασυνεννοησίας της πρόβας διακόπτουν συγχορδίες σπάνιου κάλους... που με τη σειρά τους διακόπτονται από τον “μαινόμενο” Σπύρο Σακκά που εισέρχεται φουριόζος και «αργοπορημένος» στην πρόβα! Πλέκει διάλογο «διαφωνίας» με τον Θ. Αντωνίου και κάνει το κοινό να ξεσπά σε γέλιο...
Με το συγκεκριμένο έργο ο Θ. Αντωνίου μας δίνει την εντύπωση ότι δεν επιθυμεί να διαχωρίσει τη συναυλία από τη πρόβα, όπως ακριβώς δεν διαχωρίζεται η πραγματικότητα από την ψευδαίσθηση, η καθημερινότητα από την γιορτή! Επικρατεί μία ισορροπία στη κόψη του ξυραφιού, όπου όλα είναι πιθανόν να συμβούν, ο θεατής νιώθει ότι ανά πάσα στιγμή όλα μπορεί να καταρρεύσουν! Κάποιοι από τους θεατές συμμετέχουν στη συζήτηση, ανοίγοντάς ένα διάλογο συναισθημάτων κρατώντας με μαεστρία την ισορροπία μεταξύ της ομορφιάς και της απόλυτης κατάρρευσης... μεταξύ προχειρότητας και αρτιότητας... όπως η ίδια η ζωή! Ο Θ. Αντωνίου με μοναδική ικανότητα παντρεύει το καθημερινό με το επίσημο, το διαρκές με το στιγμιαίο... το λυρισμό με το κωμικό. Ο Σπύρος Σακκάς καταφέρνει να με ξεγελά, να με μπερδεύει υιοθετώντας τον ναρκισσισμό του τραγουδιστή, που ο ρόλος απαιτεί, σε πείθει για την φυσικότητα των “λαθών” του, της «στημένης» του αστάθειας. Το έργο τελειώνει, με ένα χειροκρότημα εκ των έσω, επιβεβαιώνοντας την περιπαικτική και χιουμοριστική διάθεση του συνθέτη, που επιλέγει να λήξει το μουσικό δρώμενο με μία νότα δροσιάς, μακριά από κάθε σοβαροφάνεια.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με ένα έργο του Αλέξανδρου Μούζα «ASMA ASMATON» για μέτζο σοπράνο και ενόργανο σύνολο, laptop, χορό και video, παραγγελία του ΟΜΜΑ, με τη συμμετοχή της Μαργαρίτας Συγγενιώτου και της Νατάσσας Παπαμιχαήλ (χορός), τη χορογραφία του Γιάννη Μπαγουρδή (ομάδα Αίρεσις) και το video-art της Βίκυς Μπέτσου. Ο συνδυασμός των τεχνών και της τεχνολογίας χτίζουν ένα τεχνητό, κλειστοφοβικό αλλά ενίοτε εκρηκτικό αποτέλεσμα. Οι τέχνες δένουν καλά μαζί. Στην εισαγωγή του έργου ακούμε αρχέγονες φωνές που δίνουν την εντύπωση ότι γεννήθηκαν στα κατάβαθα της Γης, που σε συνδυασμό με τα κοντινά πλάνα του βίντεο σε ανθρώπινη σάρκα, δίνει την αίσθηση της ψυχής που θέλει να απελευθερωθεί από τα δεσμά της ύλης... Μας παραπέμπει σε μία σοφία κυτταρική η οποία βράζει μυστικά κάτω από το δέρμα... Την αρχαϊκή εικόνα "σπάει" ο ήχος από τακούνια που πλησιάζουν αποφασιστικά, τοποθετώντας το θηλυκό στοιχείο, τη γυναίκα στο κέντρο του έργου! Μία χορεύτρια σε κόκκινο χαλί δεν ξεφεύγει από το πύρινό, τετράγωνό της πλαίσιο... χορεύει και αυτή προσπαθώντας να απελευθερωθεί, αλλά δεν τολμά να βγει από το κουτί της... μόνο μία φορά το τολμά, αλλά επιστρέφει... Η τραγουδίστρια αρχίζει να τραγουδά με τζαζ αισθησιασμό... από τη τζαζ η μουσική περνά σε μία πιο minimal εκδοχή, τη λιτή και επαναλαμβανόμενη διάθεση διαδέχεται μια μουσική με πιο σύγχρονα στοιχεία. Τα μουσικά είδη πλέκονται έξυπνα μεταξύ τους! Ο συνθέτης δίνει την αίσθηση ότι μέσα σε αυτό του έργο επιθυμεί να χωρέσει ποικίλα μουσικά είδη από διαφορετικές χρονικά περιόδους! Η ανθρώπινη σάρκα τις γνωρίζει πολύ καλά... το βίντεο παραπέμπει το θεατή στη κυτταρική του μνήμη... Το έργο είναι εντυπωσιακό με αρμονικό συνδυασμό τεχνοτροπιών, τεχνών αλλά θεωρώ ότι θα ήταν προτιμότερο να αποφύγει την μεγάλη διάρκεια, γιατί κουράζει και χάνεται το στοιχείο της λιτότητας, της έκπληξης... Τη στιγμή που το άκουγα ένιωσα ότι η συγκεκριμένη μουσική θα μπορούσε κάλλιστα να ταιριάξει σε κάποια ταινία του Ν. Λίντς. Το κομμάτι του χορού το βρήκα λίγο ανέμπνευστο και αρκετά επαναλαμβανόμενο... Το έργο τελειώνει με το άκουσμα των τακουνιών που πλησιάζει αποφασιστικά και σταθερά, θαρρείς ότι όλο το σύμπαν έχει μεταλλαχθεί, αλλά το θυληκό στοιχείο δεν αλλοιώνεται και παραμένει πάντα γοητευτικό, αειθαλές και πολλά υποσχόμενο!
Ας ελπίσουμε ότι στο άμεσο μέλλον θα ακούμε περισσότερα έργα Ελλήνων συνθετών σε μία προσπάθεια γενικής ανανέωσης, η γενναία δραστηριότητα του κ. Αντωνίου να βρει και άλλους μιμητές και η Πολιτεία να στηρίξει αυτό το τόσο σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής μουσικής γιατί τα ταλέντα είναι πολλά!
