Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2008

Αριστουργηματική η «Μήδεια» του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας σε σκηνοθεσία του Ανατόλι Βασίλιεφ.

Αριστουργηματική η θεατρική παράσταση του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας σε σκηνοθεσία Α. Βασίλιεφ με την Λυδία Κονιόρδου στον ομώνυμο ρόλο που παρουσιάστηκε το βράδυ του Σαββάτου (13/09/2008) στο Ηρώδειο! Σε αυτή την τρίωρη παράσταση ο αρχαίος μύθος της Μήδειας και της Αργοναυτικής Εκστρατείας μας παραδόθηκε ευφυώς αποδομημένος από τον σκηνοθέτη o οποίος με γενναιοδωρία μας προσέφερε μαθήματα θεάτρου!

Ο κ. Βασίλιεφ με τη σοφή και μελετημένη χρήση των συμβολισμών στην κίνηση του χορού και των ηθοποιών μέσα στο χώρο, την εκφορά του λόγου αλλά και την επιλογή των κοστουμιών και σκηνικών της παράστασης επιβεβαιώνει την πεποίθηση ότι ένας καλός σκηνοθέτης πριν από όλα είναι σκεπτόμενος και γνωρίζει πολύ καλά την δομή, ανθρωπολογία και προέλευση του αρχαίου δράματος!

Μήδεια και Μινώταυρος

Στην συγκεκριμένη παράσταση η Μήδεια παρουσιάζεται όπως μας την δίδαξε ο μύθος: είναι ταυτόχρονα ο έρωτας και ο πόλεμος, θνητή και Θεά, γυναίκα και  άντρας, θύτης και θύμα. Αυτή η αντίθεση πολύ ορθά εκπροσωπείται από το σύμβολο του ταύρου που παραπέμπει στα Μινωικά ταυροκαθάψια αλλά και στους πίνακες του Πικάσο. Ο ταύρος που συμβολίζει τη ρώμη, το ζωώδες ένστικτο, άρα και τη διττή φύση του ανθρώπου, παραπέμπει και στο αρχετυπικό σύμβολο του Μινώταυρου της Μινωικής Κρήτης. Ο Μινώταυρος αποτελεί σύμβολο της σεξουαλικότητας, γονιμότητας και έμβλημα της Μινωϊκής μητριαρχίας. 

Μήδεια, η ξένη

 Η ετυμολογία της λέξης Μήδεια αποδίδεται στο ρήμα μέδομαι (βικιπαιδεία). Είναι η «σκεπτόμενη γυναίκα» και ως τέτοια γίνεται επικίνδυνη σε μία πατριαρχική κοινωνία όπως η ελληνική. Παρομοίως η μαινόμενη, σαρκαστική, δυναμική αλλά και γοητευτική Μήδεια της Κονιόρδου, μας παρατάσσει απέναντι στην σύγκρουση της αρχέγονης Μητριαρχίας με την Πατριαρχία. Η σύγκρουση της βάρβαρης Μήδειας με τον Έλληνα Ιάσονα συμβολίζει την μάχη δύο διαφορετικών κόσμων!  Με παρόμοιο τρόπο αντιμετωπίστηκαν ως ξένοι οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα του 1922. Με την εγκατάστασή τους όμως στα μεγάλα αστικά κέντρα, μπολιάστηκε με νέα γόνιμη δυναμική, ο πολιτισμός της σύγχρονης Ελλάδας.  Αν η Μήδεια ζούσε στον 20ο αιώνα πιθανόν να ήταν μία πρόσφυγας από την Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, την Αρμενία η οποία χάριν της δυναμικής που διαθέτει, καταφέρνει να επιβιώσει! Η Μήδεια ως ξένη είχε "κερδίσει" τον τίτλο της μάγισσας, ταυτόσημο του φόβου και παρόμοιο με αυτόν που είχε αποδοθεί στις Σμυρνιές στην ξενοφοβική Ελλάδα του 1922. 

<<span class=

Ο κύκλος ως χώρος

 Ο χώρος (το σκηνικό) που τοποθετείται το δρώμενο είναι μία κατακόκκινη αρένα σε πλήρη κύκλο,  όπου μονομαχούν το αρσενικό με το θηλυκό, ο ρυθμικός λόγος του γυναικείου χορού με τον ορχηστρικά συνοδευόμενο τραγούδι του αντρικού χορού, το άσπρο με το μαύρο, η δράση με την αντίδραση! 


Σε μία συνέντευξή του ο Βασίλιεφ στην εφημερίδα e-tipos (10.08.2008) λέει χαρακτηριστικά ότι: “ο Διόνυσος είναι ο θεός της ειρήνης. Αυτή τη στιγμή ο κόσμος εκρήγνυται με τον πόλεμο. Είναι μάλλον η εποχή του θεού Άρη κι όχι του Διονύσου”. To σκηνικό λοιπόν είναι μία αρένα, σύμβολο του πολέμου, και ο βωμός του Διονύσου θα παραμείνει αναστραμμένο μέχρι να επέλθει η κάθαρση.  

Η μουσική σύνθεση επίσης κινείται κυκλικά, αρχίζοντας και τελειώνοντας με τον ίδιο θλιβερό σκοπό: ο κ. Φαραζής με μαεστρία καταφέρνει να συνθέσει ένα χορικό άσμα που αποτελεί ένα κράμα σεφαραδίτικης και πολυποικιμαλτικής ανατολίτικης μουσικής παράδοσης! 

 Ο κύκλος ως σύμβολο αναγέννησης αλλά και αθανασίας της ψυχής, δηλώνεται στο τέλος της παράστασης, όπου με μεταφυσική διάθεση ο σκηνοθέτης παρουσιάζει τη Μήδεια συνοδευόμενη από τις λυτρωμένες ψυχές των παιδιών της να πορεύεται προς τον ουρανό, σε μία σκηνή εξόχως ποιητική! Ο Ιάσων, ως λάτρης της ύλης, συντετριμμένος θρηνεί τα νεκρά σώματα των παιδιών του. Ενώ οι ψυχές των παιδιών ταξιδεύουν με τη μητέρα τους, τα κουφάρια αυτών κείτονται δίπλα στον πατέρα. Για αυτά πέρα από τη αρένα της ζωής, υπάρχει η ελευθερία! Τότε μόνο τα πρόσωπα των παιδιών αποκαλύπτονται από τους επιδέσμους και οι ψυχές τους (σαν το μπαλόνι που αφέθηκε στον ουρανό) εξαϋλώνονται στους ουρανούς!

Photobucket 

Ο χρόνος και η μουσική της παράστασης

  Η Μήδεια του Ευριπίδη παρουσιάστηκε στο αθηναϊκό κοινό το 431 π. Χ. σε μια εποχή που ο κλασικός ελληνικός κόσμος είναι έτοιμος να περάσει στον εμφύλιο σπαραγμό και στη φάση της παρακμής του. Η παράσταση του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας χρονικά είναι τοποθετημένη εύστοχα, κατά την ταπεινή μου γνώμη, στην εποχή του μεσοπολέμου, σε μία Ελλάδα που υποφέρει από την προσφυγιά, από τους συνεχείς πολέμους και λίγο πριν σημάνουν τα τύμπανα του εμφυλίου πολέμου. Σε αυτή την Ελλάδα γεννιέται το ρεμπέτικο: σε ένα χαρμάνι ετερόκλητων πολιτισμών, θρησκειών και εθίμων, σε μητροπόλεις όπως η Σμύρνη και η Θεσσαλονίκη, όπου ζούσαν μαζί Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι, Τούρκοι και Σλάβοι.  Το ευριπίδειο δράμα, πιο σύγχρονο από ποτέ, υμνεί την δύναμη και την ιερότητα αυτής της ένωσης των πολιτισμών! Πως αντιδρούμε εμείς σήμερα σε αυτή την νέα τάξη πραγμάτων, στην ένταση και αύξηση της πολυπολιτισμικότητας μας; Αυτό το κομμάτι της αφύπνισης το ανέλαβαν οι άγγελοι με τον πολύγλωσσο και ρωμαλέο κανόνα τους. H τραγική ειρωνεία είναι ότι το κοινό της Επιδαύρου, όπως ακριβώς συνέβη και στο μύθο, αντιμετώπισε την «Μήδεια» ως ξένη, με μερίδα των θεατών να αναφωνεί «έξω οι Ρώσοι από την Επίδαυρο»... 

Δεν είναι τυχαίο, όπως προείπα, ότι ο συνθέτης της μουσικής κ. Φαραζής δημιούργησε ένα μουσικό σύμπαν που παραπέμπει κατευθείαν στην Σμύρνη και τη Θεσσαλονίκη, όπου ακριβώς το ανατολίτικο στοιχείο (αμανές) πλέκεται όμορφα με τους ήχους της μπάντας που παραπέμπει στα Επτάνησα, το εμβατήριο, την μελαγχολία του σεφαραδίτικου τραγουδιού (ισπανοεβραικά τραγούδια) και το μικροδιαστηματική κίνηση του βυζαντινού μέλος.   Ο συνθέτης έδεσε όλο το δρώμενο με μία μουσική που ισορροπεί ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή, στο τραχύ και το εκλεπτυσμένο!

  Εύστοχη λοιπόν και η χρήση του ρεμπέτικου και σμυρνέικου τραγουδιού από την κομπανία του αντρικού χορού, πανέμορφος ο αμανές της Κονιόρδου (που με άφησε κυριολεκτικά άναυδη), διότι αποτυπώνει ακριβώς τον νταλκά, τον νόστο και τον πόνο για την χαμένη πατρίδα! Η Μήδεια της Κονιόρδου θυμίζει τις ρεμπέτισσες Ρ. Εσκενάζυ, της Μ. Νίνου, Ρ. Αμπατζή, οι οποίες μπόρεσαν να σταθούν σαν άντρες και γυναίκες μαζί, σε μία αδυσώπητη πατριαρχική κοινωνία και να καταφέρουν να επιβιώσουν σε μία νέα πατρίδα, γράφοντας παράλληλα την ιστορία του νεοελληνικού αστικού τραγουδιού! 

 Η μουσική, ενισχύοντας τον ρόλο του χορού, σχολιάζει και συνοδεύει το δρώμενο, προσπαθεί να επηρεάσει συναισθηματικά το κοινό, ενώνει την πλοκή του έργου αλλά παράλληλα αποτελεί μία γέφυρα που συνδέει τη σκηνή με την εξέδρα των θεατών. Παρατηρούμε με έκλπηξη ότι αποκτά χαρμόσυνο χρώμα μετά την «θυσία» των τέκνων της Μήδειας, δίδοντας έτσι μεγαλύτερη έμφαση στην πράξη λύτρωσης και θυσίας τους στο βωμό του Διονύσου! Δεν θα σταθώ μόνο στη μουσική του Φαραζή, διότι μουσική παράγει και ο γυναικείος χορός με την ρυθμική απόδοση του λόγου, με ορμή και παλμό που συχνά έχει για ακομπανιάτο την ορχήστρα των ανδρών! Επίσης εξαιρετικό μουσικά υπήρξε το τρίγλωσσο επίτευγμα των αγγέλων, ως σύμβολο της σύγχρονης Βαβέλ!

 Photobucket

O χορός και το φαινόμενο «κοινό»

          Ο Βασίλιεφ χρησιμοποιεί 2 χορούς (τον χορό των ανδρών και το χορό των γυναικών) συν το χορό του κοινού. Οι άντρες παίζουν μουσικά όργανα και τραγουδούν, οι γυναίκες τραγουδούν και απαγγέλλουν ρυθμικά το κείμενο. Στο αρχαίο δράμα η μουσική παράγεται από τη μετρική του κειμένου! Και εδώ ο Βασίλειφ κατάφερε να παράγει ένα λόγο ρυθμικό, δυναμικό και να μας αποδείξει ότι ο λόγος εμπεριέχει τη μουσική και συνδέεται με το σώμα.

 Ο γυναικείος χορός περνά ομαλά από την κοφτή, γεμάτη παλμό και ζωή απαγγελία του κειμένου, στο μικρασιάτικο τραγούδι. Ο αντρικός χορός ως πιο “εγχσυγχρονισμένος” έχει τη μορφή του ρεμπέτικου και συνοδεύεται από μουσικά όργανα τα οποία ήρθαν από την Ανατολή στο νεοιδρυθέν Ελληνικό κράτος. Ο γυναικείος χορός αντιπροσωπεύει το αρχαικό, το αρχέγονο, όπου κυριαρχεί το τρίπτυχο όρχησις, μέλους και λόγου. Ο αντρικός χορός, αντίθετα, σπάνια κινείται στο χώρο. Πλέον μένει καθισμένος στο πάλκο έξω από τον κυκλικό χώρο της αρένας και τραγουδά παίζοντας παράλληλα μουσικά όργανα. Εδώ φαίνεται ξαθαρά ότι έχει επέρθει ο διαχωρισμός του τρίπτυχου των τεχνών. Μόνο στο τέλος, μετά την θυσία των παιδιών, ο ανδρικό χορός εισέρχεται με Διονύσια μέθη στο χώρο της ορχήστρας.

 Ο Βασίλιεφ κατάφερε με τις αντιδράσεις που προκάλεσε στο κοινό, να επεκτείνει το χορό ή διαφορετικά να δημιουργήσει και ένα τρίτο σχολιαστή, το ίδιο το κοινό. Αυτό με τις αντιδράσεις του, συμμετέχει στο δρώμενο, κάτι το οποίο το είχε στερηθεί από την εποχή της των Μυστηρίων, πρόδρομο του θεάτρου.

 Ανακεφαλαιώνοντας, θέλω να τονίσω την εντύπωση που μου προκάλεσε η αρτιότητα του όλου εγχειρήματος με μία σκηνοθεσία σφιχτή που προσπαθεί να προσεγγίσει την μυστηριακή ιεροτελεστία της φύσης, με δεμένη σκηνική πλοκή, εξαιρετικά κουστούμια και σκηνικά, αλλά και καλή φωνητική προετοιμασία του ανδρικού και γυναικείου χορού (αν εξαιρέσω κάποιες άτυχες στιγμές των δύο κορυφαίων γυναικών του χορού, οι οποίες είχαν κάποια προβλήματα τονικά αλλά και ισορροπίας της δυναμικής του ήχου σε σχέση με την υπόλοιπη ομάδα). Ο Ιάσων του Ψαρρά κατάφερε να αποδοθεί ως θρασύς και αυτάρεσκος, να κινείται γελοίος μέσα στο κουστούμι του, το οποίο πολύ ευρηματικά αποτελεί ένα μείγμα Ελληνάρα και νάρκισσου τραγουδιστή ντυμένου με πέτσινα εσώρουχα και καουμπόικες θήκες όπλων πάνω από τη φουστανέλα! Τα κουστούμια των συντελεστών παραπέμπουν σε μία μπερδεμένη, διχασμένη αλλά και πολυπολιτισμική Ελλάδα που προσπαθεί να βρει την ταυτότητά της μεταξύ φουστανέλας και κοστουμιού, μεταξύ φεσιού και ψάθινου καπέλου, μεταξύ του αρχέγονου και του νέου, μεταξύ Ανατολής και Ευρώπης! Μιας Ελλάδας που πασχίζει να εγχσυχρονιστεί αλλά αρνείται να εισέλθει σε μία νέα εποχή όπου ο ξένος δεν είναι εχθρός, αλλά σύμμαχος.

Παρ’ όλο που κάποιοι κακοπροαίρετοι αναφώνησαν υστερικά πριν περίπου ένα μήνα το «Έξω οι Ρώσοι από την Επίδαυρο», εγώ αισθάνθηκα μία πρωτόγνωρη οικειότητα στον χώρο: έχω πάει δεκάδες φορές στο Ηρώδειο, αλλά ποτέ δεν ένιωσα σαν το σπίτι μου! Ένας «Ρώσος» όμως, μιλώντας μία γλώσσα διεθνή, κατάφερε να μας μεταφέρει πίσω στην μνήμη που χάσαμε, η οποία δεν έχει άλλο όνομα από την ίδια την «αλήθεια». Το θερμότατο χειροκρότημα του κοινού (του Ηρωδείου) επιβράβευσε τους συντελεστές στο τέλος της παράστασης! Ευτυχώς υπάρχει ελπίδα...Photobucket

 

3 σχόλια:

agrinio-culture είπε...

Δεν είδα την παρασταση όποτε δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη! Πάντως τα όσα έγιναν στην Επίδαυρο είναι τουλάχιστον θλιβερά. Αν δεν σου αρέσει η παρασταση μπορείς να σηκωθείς και να φύγεις , δεν χρειάζονται φωνές και γιουχαρίσματα!
Κάποιοι, διάβασα σε μια εφημερίδα, φώναζαν με ύφος επιτιμητικό : " και εσύ Κονιόρδου;;;" Ε αυτά νομίζω ξεπερνούν το όριο της γραφικότητας.
άρα πιστεύω πως είναι πολύ πιο τίμιο και ειλικρινές για κάποιον που η παρασταση προσβάλλει την αισθητική του, να σηκωθεί και να φύγει παρά να παριστάνει το χωροφύλακα της αισθητικής.

ΩΡΑΙΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΟΥ!

Ανώνυμος είπε...

Πρέπει να είναι πολύ μαμάκας κάποιος, ώστε μια μαλακία να την θεωρεί υψηλή τέχνη και να κάτσει να γράψει ολόκληρο δοκίμιο για αυτή τη μαλακία...
Εύγε μαλάκα το αξίζεις!

Ανώνυμος είπε...

Πρέπει να είναι πολύ μαλάκας κάποιος, ώστε μια μαλακία να την θεωρεί υψηλή τέχνη και να κάτσει να γράψει ολόκληρο δοκίμιο για αυτή τη μαλακία...
Εύγε μαλάκα το αξίζεις!